Οικονομική λογική κατά πολιτικής

Άρθρο του Πάνου Καζάκου στα ΝΕΑ,(10/10/12)

Ενα από τα θέματα που συζητούνται σήμερα στην Ευρωπαϊκή Ενωση είναι η διαχείριση των κρατικών χρεών. Οι λύσεις που δοκιμάστηκαν έως πρόσφατα ήταν πολλές, αλλά αποδείχθηκε ότι δεν αρκούν. Ο κίνδυνος ενός ντόμινο χωρίς τέλος είναι μεγάλος. Ετσι, στο μενού των αποφάσεων εντάσσεται πλέον και η διαγραφή χρεών. Ειδικά για την ελληνική περίπτωση, αναγνωρίζεται ότι το δημόσιο χρέος της χώρας δεν είναι βιώσιμο όση καλή θέληση και αν επιδείξει η κυβέρνηση και παρά την περικοπή του (haircut) στις αρχές του 2012. Το ΔΝΤ πιέζει τώρα για μια νέα περικοπή, τη φορά τούτη του διακρατικού χρέους της χώρας, και για χαλάρωση των όρων αποπληρωμής. Αλλες ιδέες αφορούν τα ευρωπαϊκά χρέη γενικά και θα έχουν ενδιαφέρον για την Ελλάδα, αν μείνει στη ζώνη του ευρώ.

Σε αυτή τη δύσκολη συγκυρία και με αφορμή την επίσκεψη της Καγκελαρίου Ανγκελα Μέρκελ στην Ελλάδα, έχει ενδιαφέρον να θυμηθούμε τις απόψεις του Κέινς για την περιβόητη Συνθήκη των Βερσαλλιών και τα γερμανικά χρέη (λέγε επανορθώσεις) μετά τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο. Η άσκηση της ιστορικής μνήμης δεν βλάπτει.

Υπενθυμίζω λοιπόν ότι οι νικητές απαίτησαν και πέτυχαν τεράστιες αποζημιώσεις από τη Γερμανία, που ισοδυναμούσαν με μιαν απότομη συσσώρευση χρεών στην τελευταία. Αναμφίβολα, οι κυρίαρχες ομάδες της χώρας έφεραν βαριές ευθύνες για τον πόλεμο. Ομως ο Κέινς υποστήριζε ότι λύσεις δεν έπρεπε να αναζητηθούν στην κινούμενη άμμο της πολιτικής, αλλά στην οικονομική λογική και με το βλέμμα στραμμένο στο μέλλον. Ο Κέινς δεν ηθικολογούσε. Προειδοποιούσε απλά ότι η κοντόθωρη πολιτική τιμωρίας της Γερμανίας θα είχε αρνητικές συνέπειες για ολόκληρη την Ευρώπη και για το οικονομικό σύστημα (φυσικά). Η μετέπειτα εξέλιξη τον επιβεβαίωσε.   

Δεν αρνιόταν ότι έπρεπε να υπάρξουν αποζημιώσεις. Μάλιστα ο ίδιος πρότεινε να συμφωνηθούν αποζημιώσεις στο 1/3 του ποσού που απαιτούσαν οι νικητές.  Αυτό ήταν ισοδύναμο με ένα γενναίο haircut! Στο θαρραλέο και εκπληκτικό κείμενο «Οι οικονομικές συνέπειες του πολέμου» (1919) τόνισε, πρώτον, ότι το ύψος θα έπρεπε να ανταποκρίνεται στην ικανότητα πληρωμής (ή εξυπηρέτησης) των χρεών από την παραγωγική βάση της χώρας και, δεύτερον, ότι δεν έπρεπε να διαρραγούν οι πυκνές διασυνδέσεις μεταξύ των ευρωπαϊκών οικονομιών και, επομένως η αλληλεξάρτησή τους. Η εξασθένιση ενός μέρους της ευρωπαϊκής οικονομίας θα συμπαρέσυρε και τα άλλα. Η οικονομική λογική υποδείκνυε ότι η εξυπηρέτηση του χρέους δεν έπρεπε να γίνει με τρόπο που θα γονάτιζε τη γερμανική παραγωγική μηχανή. Ο Κέινς συνέχιζε την αγγλική φιλελεύθερη παράδοση που ήδη από την εποχή του Ανταμ Σμιθ αναγνώριζε ότι η διαγραφή χρεών μέσω μιας οργανωμένης πτώχευσης είναι συστατικό στοιχείο της ελεύθερης οικονομίας!

Κατά τη γνώμη του, αυτά ακριβώς αγνόησε τότε η πολιτική των νικητών με τις γνωστές συνέπειες. Στην πολιτική λογική κυριαρχούσαν άλλα πράγματα: προκαταλήψεις, εκδικητικότητα και βραχυχρόνια κομματικά οφέλη των νικητών, άγνοια των δεδομένων και μια διεστραμμένη παρελθοντολογία. Εγραφε ο Κέινς: «Η πολιτική υποδούλωσης της Γερμανίας για μια ολόκληρη γενιά, της ταπείνωσης εκατομμυρίων ανθρώπων και της λήστευσης ενός ολόκληρου λαού θα έπρεπε να φοβίζει και να απορριφθεί ακόμα και αν υποθέσουμε ότι ήταν δυνατό να πετύχει, ακόμα και αν μας έκανε πλουσιότερους». Εκτιμούσε ότι δεν έπρεπε να μειωθεί η ικανότητα παραγωγής στην Ευρώπη συνολικά ούτε να καταρρεύσουν οι υποδομές που στήριζαν τις προπολεμικές ανταλλαγές (και τον πλούτο). Πρότεινε τη μείωση των απαιτήσεων για αποζημιώσεις, την ενίσχυση της παραγωγής και την ενθάρρυνση του εμπορίου της Γερμανίας για 5-10 χρόνια. Εν πολλοίς, προϊδέαζε για την πολιτική της ανασυγκρότησης μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, που συνδέθηκε και με το Σχέδιο Μάρσαλ.

Οι ιστορικές αναλογίες πρέπει να γίνονται με πολλή προσοχή. Σήμερα δεν βρισκόμαστε σε μια κατάσταση που προέκυψε από πόλεμο. Οι «Νότιοι» της Ευρώπης έχουν διαφορετικής φύσης μερίδιο ευθύνης για την κατάσταση της οικονομίας τους και τα χρέη. Αλλά ευθύνη έχουν και οι δανειστές. Ποια είναι η λύση; Η σκέψη του Κέινς παραπέμπει στην ανάγκη για μια κοινή αναπτυξιακή ώθηση,  υποστήριξη των ηττημένων του συστήματος, ένα «σχέδιο Μάρσαλ» και διαγραφή χρεών, διότι άλλως υφίσταται ο κίνδυνος να υποστεί ζημιά η ευημερία όλων.

Ο Πάνος Καζάκος είναι ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών

Πηγή:Τα Νέα